MIĘDZYRZECKI REJON UMOCNIONY…
…był tematem trzeciego w tym roku spotkania, zorganizowanego 6 kwietnia 2025 roku przez Nekielskie Stowarzyszenie Kulturalne. Jak dwa poprzednie, odbyło się ono pod patronatem Burmistrza Miasta i Gminy Nekla dra Karola Balickiego w gościnnych progach Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Nekla. Mimo niesprzyjającej pogody, ucieszyło nas to, że niemal wszystkie miejsca w sali konferencyjno-wystawowej biblioteki zostały zajęte. Jak zauważył prelegent Antoni Łęszczak w swoim wpisie na fb odnoszącym się do uczestników nekielskich spotkań:„słuchacze zawsze wyjątkowi i zaangażowani”. Antoni Łęszczak, goście oraz wszyscy zebrani zostali powitani przez Jerzego Osypiuka - prezesa NSK. Miło nam było, że byli z nami Państwo Maria i Jerzy Górscy, Grażyna Augustin, Marek Jusik, Krzysztof Chomicz oraz Krystyna Kryślak i Barbara Majchrowicz - osoby współpracujące z nami przy poprzednich projektach. Władze samorządowe reprezentował Mateusz Kubiaczyk, przewodniczący Rady Miejskiej Gminy Nekla. Wśród uczestników znaleźli się również znani regionaliści z Wrześni Hanna Lisiak-Góźdź i Remigiusz Maćkowiak oraz inni stali wrzesińscy bywalcy naszych wydarzeń. Prelegent Antoni Łęszczak w wyjątkowo ciekawy sposób przekazał nam wiedzę o Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym, który osobiście poznawał, przez lata go eksplorując i inwentaryzując. Swoją opowieść uzupełniał prezentacją bogato ilustrowaną zdjęciami, mapami, rysunkami i dokumentami. Przybliżył nam historię jednej z największych światowych fortyfikacji militarnych. Opowiedział o jej przeznaczeniu i wyposażeniu. Kilometry podziemnych korytarzy kryją ciągle swoje tajemnice, które nieustannie fascynują wielu pasjonatów. Sięgając do przekazanej nam historii, po przegranej I wojnie światowej postanowienia Traktatu Wersalskiego nakładały na Niemcy wiele surowych obostrzeń, w tym zakaz budowy fortyfikacji w rejonach przygranicznych. Jednak likwidacja Wojskowej Komisji Kontrolnej w 1927 roku i dojście Adolfa Hitlera do władzy stworzyły dogodny moment do przesunięcia obrony nad granicę z Polską. W latach 1933 - 1934 opracowano plany obrony wschodniej granicy Niemiec, a wiosną 1934 roku Niemcy rozpoczęli pierwsze prace wzdłuż rzek Odry i Warty. Podczas prelekcji mogliśmy usłyszeć i zobaczyć jak ogromne i skomplikowane było to przedsięwzięcie pod względem inżynieryjnym i hydrotechnicznym. Wybudowano w podziemiach 18 dworców kolejowych, aby ułatwić komunikację wzdłuż głównego korytarza i w korytarzach bocznych. Były tam całe systemy koszarowe z amunicją oraz zapleczem socjalnym. Paradoksem okazał się fakt, że tak wielkie środki i myśl techniczna, zaangażowane w te umocnienia, nigdy nie zostały wykorzystane. W 1938 roku na rozkaz Hitlera prace wstrzymano. Wszelkie działania przerwano ostatecznie w 1939 roku. Po II wojnie światowej cały potężny system umocnień znalazł się w granicach Polski. W trakcie prelekcji Antoni Łęszczak pokazywał zdjęcia z lat 70-tych i 80-tych XX wieku, kiedy wraz z kolegami „penetrowali” kilometry korytarzy, odkrywając nieznane zamurowane przejścia. Przytoczył też wspomnienie z czasów, kiedy jeszcze żołnierze radzieccy stacjonowali w naszym kraju, a spotkanie z nimi w podziemiach fortyfikacji uwiecznił na pokazanym nam zdjęciu. Przez wiele lat każdy mógł tam wejść. Tajemnice podziemi i opowieści o ukrytych w nich przez Niemców skarbach, zrabowanych Polsce, przyciągały jak magnes. Do dziś ten temat rozpala poszukiwaczy i historyków. Dowiedzieliśmy się podczas prelekcji o ukrytych w międzyrzeckich podziemiach zbiorach: Muzeum Cesarskiego w Poznaniu, muzeów łódzkich oraz skarbów z katedry w Poznaniu i w Gnieźnie. Ile zostało znalezionych i wywiezionych przez Rosjan, ile wcześniej wywieźli Niemcy w głąb kraju ? Pojawiające się na światowych aukcjach zrabowane Polsce dzieła sztuki świadczą o skali grabieży. Proces ich odzyskiwania trwa nadal i nie w każdym przypadku będzie miał szczęśliwy finał. Na zakończenie spotkania wystąpiła Pani Jolanta Maria Kaleta, ceniona pisarka powieści historycznych. Podczas wizyty podarowała naszej bibliotece swoje książki, zachęcając do ich czytania. Członkowie i sympatycy Nekielskiego Stowarzyszenia Kulturalnego, zainspirowani tematami realizowanych projektów, pogłębiają swoją wiedzę podczas organizowanych co roku wyjazdów studyjnych. Zachęceni prelekcją Antoniego Łęszczaka, w lipcu planujemy zwiedzić Międzyrzecki Rejon Umocnień. Obecnie znajduje się tam Muzeum Fortyfikacji i Nietoperzy w Pniewie, utworzone w 2010 roku uchwałą Rady Miejskiej w Międzyrzeczu. Mamy nadzieję, że i tym razem przywieziemy wiele ciekawych wrażeń…
Małgorzata Mirecka
