Słownik biograficzny wielkopolskich emigrantów, podróżników i ludzi morza jest pierwszym tego typu opracowaniem o charakterze encyklopedycznym w historiografii polskiej. W układzie alfabetycznym ukazane zostały biogramy 445 ludzi, którzy byli związani zawodowo z pracą na morzu (służyli w marynarce wojennej i handlowej pod biało-czerwoną banderą, pełnili obowiązki we flotach państw pod obcymi banderami lub byli rybakami), wzięli udział w licznych peregrynacjach od najbliższych do najodleglejszych zakątków świata, dokonali odkryć geograficznych oraz wnieśli wkład do nauki i kultury kraju własnego lub miejsc, do których dotarli. Prezentujemy biogram Józefa Ponikiewskiego.
PONIKIEWSKI JÓZEF (ur. 30 listopada 1916 roku w Brylewie Wlkp. k. Gostynia, zm. 4 VII 1943, zginął razem z Naczelnym Wodzem gen. W. Sikorskim w katastrofie lotniczej w Gibraltarze), kpt. mar., adiutant morski Naczelnego Wodza PSZ na Zachodzie. Ochrzczony został w Świerczynie. Był synem właściciela Brylewa Hipolita i Elżbiety (Elizy) z d. Kęszycka. Starszy brat → Andrzeja. Od 1926 uczęszczał do gimnazjum w Gostyniu i tam w 1934 zdał maturę. Przez rok (1934-1935) studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu. W 1935 zdał egzamin (z trzecią lokatą na stu kandydatów) do SPMW w Toruniu. Po pierwszym roku nauki, 20 V 1936 na żaglowcu Marynarki Wojennej ORP Iskra, w grupie 25 podchorążych młodszego rocznika, wziął udział w 4-miesięcznym rejsie szkoleniowym, którego celem były Baleary na Morzu Śródziemnym i Azory na Atlantyku. Rejs trwał do 23 IX 1936. 15 X 1938 promowany został do stopnia ppor. mar. w korpusie oficerów morskich ze starszeństwem od 1 października 1938 z 14 lokatą (na 20). Po ukończeniu SPMW odbywał kurs aplikacyjny (specjalizację) na torpedowcu ORP Mazur (artyleryjski okręt szkolny). W V 1939 został przydzielony na niszczyciel ORP Grom, jako III oficer artylerii. 30 VIII t.r. na pokładzie Groma wraz z dwoma innymi niszczycielami Burzą i Błyskawicą opuścił Gdynię i popłynął do Anglii. W związku z kłopotami zdrowotnymi musiał opuścić okręt i przeszedł do służby na lądzie. Od 14 II do 30 IV 1940 został dowódcą 2 plutonu 1 kompanii w Batalionie Szkolnym Marynarki Wojennej w Coetquidan we Francji. 22 III t.r. wraz ze swoją jednostką został przeniesiony do Pont Chateau, a 25 IV t.r. drogą morską przez Cherbourg do Plymouth w Anglii. Tam został zaokrętowany na okręcie-bazie ORP Gdynia (dawny statek pasażerski Kościuszko). Od 30 IV do 5 VI t.r. pozostawał do dyspozycji Komendy Uzupełnień Floty. Między 5 VI a 11 VII t.r. jest w Kadrze MW jako dowódca plutonu. 11 VII t.r. otrzymał przydział na będący jeszcze w budowie ścigacz artyleryjski ORP Chart (S-1), gdzie objął funkcję oficera wachtowego i pozostawał na okręcie do 15 XI t.r. Od 15 XI t.r. do 3 III 1941 jest w Rezerwowej Grupie Oficerów. Od 3 III t.r. w dyspozycji szefa KMW. 3 V tr. awansował na por. mar. w korpusie morskim i wyznaczony na ordynansa, a następnie na adiutanta Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego. W okresie od 5 X do 5 XII 1942 na krótko wrócił do służby liniowej i dowodził ścigaczem ORP S-2. 25 V 1943 poleciał z gen. Sikorskim – jak się później okazało – w ostatnią podróż. Droga wiodła przez Gibraltar i Kair do Iraku, gdzie Naczelny Wódz wizytował stacjonujące tam polskie jednostki. Droga powrotna prowadziła przez Bejrut, Palestynę i Kair do Gibraltaru. J.P. zginął 4 lipca 1943 w katastrofie samolotu „Liberator” w Gibraltarze. Ciało J.P. odnaleziono w ciągu kilku następnych dni. Pochowany na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark koło Londynu. Rodziny nie założył. Pośmiertnie awansowany do stopnia kpt. mar. i odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Medalem Morskim. Spadek po J. P. trafił w V 1945 do Konsulatu Generalnego RP w Londynie. Jego szczątki zostały ekshumowane 2 XII 2010 i pięć dni później złożono je w rodzinnej krypcie grobowej przy kościele w Oporowie.
M. Borowiak, Adiutant Naczelnego Wodza, „Wiadomości Kościańskie”, 1996, nr 4; idem, Mała flota bez mitów cz. 2, Gdańsk 2001; idem, Ostatnia posługa, „Za Wolność i Lud”, 1989, nr 26; C. Ciesielski, Szkolnictwo Marynarki Wojennej w latach II Rzeczypospolitej, Warszawa 1974; Kadry Morskie Rzeczypospolitej, t. II, cz. 1, Korpus oficerów 1918-1947, pod red. J.K. Sawicki, Gdynia 1996; T.A. Kisielewski, Gibraltar i Katyń. Co kryją archiwa rosyjskie i brytyjskie, Poznań 2009; idem, Po zamachu. Uprowadzenie córki generała Sikorskiego i śmierć adiutanta, Poznań 2012; idem, Zabójcy. Widma wychodzą z cienia, Poznań 2006; idem, Zamach. Tropem zabójców generała Sikorskiego, Poznań 2005; idem, W. Kowalski, Tragedia w Gibraltarze, Bydgoszcz 1989; J. Pertek, Mała flota wielka duchem, Poznań 1989; idem, Słownik polskich ludzi morza, mszp. w zbiorach Izby Pamięci Jerzego Pertka w Poznaniu (obecnie we władaniu Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu); S.M. Piaskowski, Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 1918-1946, t. 2-3, Albany N.Y.; S.M. Piaskowski, J. Czerwiński, Okręt szkolny S.P.M.W. ORP „Iskra”, Albany N.Y. 1986; Polska Marynarka Wojenna. Od pierwszej do ostatniej salwy w drugiej wojnie światowej, w opr. W. Kosianowski, Rzym 1947; O. Terlecki, Generał Sikorski, t. 2, Kraków 1986; idem, Władysław Sikorski, Kraków 1986; Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946, Londyn 1952.
Więcej informacji o Józefie Ponikiewskim:
http://www.krzemieniewo.net/viewpage.php?page_id=235
