Do Zarządu
Nekielskiego Stowarzyszenia Kulturalnego
PROŚBA
Mając na uwadze Państwa zaangażowanie w całokształt dziedzictwa kulturalnego i historycznego, zwracam się z prośbą o umożliwienie opublikowania na waszej stronie internetowej materiałów, dotyczących wysiedleń ludności z terenu Wielkopolski, Ziemi Łódzkiej i Kujaw – do wsi Mościce Dolne w Generalnej Guberni (Dystrykt Lublin), w 1940 roku.
Mościce Dolne i Neklę łączy tematyka olęderska. Nasze kontakty sprawiają, że uczestniczymy w imprezach związanych z tą tematyką , organizowanych na Państwa terenie. Wielowątkowość działań i doświadczenie Państwa Stowarzyszenia ma szanse zaowocować także nawiązaniem kontaktów z żyjącymi uczestnikami wysiedleń, którzy w tamtym okresie, tu, nad Bugiem, zostawili część swojego trudnego dzieciństwa. Przeszli wraz ze swoimi rodzinami przez to „piekło” związane z trybem prowadzenia akcji wysiedleńczych, selekcji w obozach przejściowych, wielotygodniową podróżą do miejsc wysiedlenia, życiem na obcej ziemi i powrotem - po niemalże pięcioletniej nieobecności - do swych domów, często ograbionych i pozbawionych warunków do kolejnego życiowego startu.
Dodatkowo motywuje mnie do tego kolega z czasów szkolnych – Jerzy Osypiuk, prezes NSK, którego życiowa droga zaprowadziła z Lubelszczyzny do urokliwej Nekli, a nieco później - połączyła nas wspólna pasja.
Współczesne Mościce Dolne, to lewobrzeżna „enklawa” dawnych kolonii olęderskich Neudorf i Neubruch – w późniejszej nazwie i pisowni: Nejdorf i Nejbrow, których nazwa została urzędowo zmieniona w 1929 roku na Mościce Dolne i Górne.
Zabużańska część kolonii Mościce Dolne i całe leżące tam Mościce Górne były sukcesywnie likwidowane na mocy decyzji sowieckich władz okupacyjnych w latach 1939 - 1941.
Potomkowie nadbużańskich olędrów o niemieckich korzeniach narodowościowych byli w tym czasie systematycznie przesiedlani do Kraju Warty, lub na teren Niemiec.
Potomkowie olędrów polskich na prawym brzegu zmuszeni natomiast byli do przeniesienia swoich zabudowań do innej wsi, oddalonej nieco od rzeki Bug, a drewno po rozbiórce domów olędrów niemieckich - okupant radziecki wykorzystał do własnych potrzeb.
Zabudowania po olędrach niemieckich na lewym brzegu, w tym 59 domów, przydzielono ludności wysiedlanej przez Niemców z Wielkopolski, Ziemi Łódzkiej i Kujaw.
Prezentowana publikacja jest internetową wersją artykułu o tym samym tytule i merytorycznej treści, zamieszczonego w książce-roczniku „Nadbużańskie Sławatycze 2014”, z uwzględnieniem drobnych poprawek, dzięki uzyskaniu - w międzyczasie - kolejnych potwierdzonych informacji.
Jej treść, oprócz wprowadzenia do tematyki wysiedleń, została oparta na wywiadach i pisemnych zeznaniach, udzielonych przez kilkoro uczestników tamtych wydarzeń: Natalię Oleczek z d. Siemińską, Bronisława Pańczaka, Pelagię Pańczak, Zenona Roeslera i Mariana Siodę - których nazwiska znajdują się w załączonej tabeli. Już po wydaniu książki, wywiadu udzielił mi również p. Stanisław Komosiński, którego spotkałem podczas jego kolejnej sentymentalnej podróży z Sarbinowa w gm. Swarzędz pod Poznaniem do Mościc Dolnych, w sierpniu 2015 r.
W kolumnach tabeli, których fragmenty oznaczono szarym deseniem - znajdują się nazwiska i dane dotyczące miejscowej ludności, natomiast na białym tle podobne informacje dotyczące wysiedlonych. Jest to stan rejestru na dzień 26.02.1943 r. Umożliwia to wzajemną identyfikację ludzi i domów, w których mieszkali wysiedleni i miejscowi.
Pragnę nadmienić, że do dziś przetrwały więzi przyjaźni zawiązanych w tym wojennym czasie pomiędzy wysiedleńcami, a miejscowymi. Przez całe siedemdziesiąt lat po zakończeniu wojny rodziny wysiedlonych odwiedzały Mościce Dolne i zachowują pamięć o miejscu, w którym mimo potwornej biedy - udało się ją przetrwać.
Spośród zarejestrowanych w tym czasie 679 mieszkańców wsi, 373 osoby to wysiedleni z Kraju Warty, którzy zamieszkiwali 59 domów. Pozostali, w liczbie 306 osób - stanowili miejscową społeczność wsi Mościce Dolne, zamieszkując 61 domów. Nie uwzględniono w tych liczbach podziału domów z oznaczeniami literowymi, które oznaczały najczęściej podział tego samego domu, na członków rodzin wielopokoleniowych.
Mam nadzieję, że wspólne działania doprowadzą do odnalezienia wszystkich żyjących jeszcze ludzi, których dotknęły wysiedlenia do wsi Mościce Dolne w 1940 roku.
Ich wspomnienia i relacje mogą stać się tym najważniejszym i najbardziej wiarygodnym dokumentem w temacie, który dla młodszego pokolenia Polaków jest bardzo mało znany.
Na podobną pamięć w formie publikacji - po dotarciu do ewentualnie istniejących dokumentów - zasługują również inni wysiedleni do ówczesnych nadbużańskich gmin: Zabłocie, Tuczna i Sławatycze, do domostw po potomkach olędrów niemieckich, których historia na nadbużańskiej ziemi rozpoczęła się już w 1617 roku.
Poniżej zamieszczam informacje uzupełniające do danych zawartych w niektórych kolumnach tabeli:
- Kolumna nr 1. Domy z oznaczeniami literowymi oznaczają ten sam dom, podzielony na rodziny pokoleniowe, lub sobie obce.
- Kolumna nr 4. W przypadku ludności miejscowej data (rok) urodzenia nie we wszystkich przypadkach jest zgodna z rzeczywistością. Zmienność zapisów w rejestrze w tej kwestii wynikała z potrzeb związanych z postępowania wobec okupanta (zsyłki na roboty, do obozów pracy, i. in.).W kilku przypadkach osób żyjących dokonano stosownej korekty tej daty.
- Kolumny nr 5 i 8. Dane w stosunku do dokumentu źródłowego - w związku z błędnymi zapisami - w kilkunastu przypadkach zostały poprawione w wyniku analiz podziału administracyjnego kraju i wywiadów. Dla rodowitych mieszkańców Mościc Dolnych urodzonych przed 1 stycznia 1929 roku, właściwą nazwą miejscowości (kolumna 5) powinien być zapis Nejdorf - jako ówczesna nazwa wsi. Błędnego zapisu nie korygowano, pozostawiając wg przywołanego dokumentu.
- Kolumna nr 9. Głównie informacja o aktualnym istnieniu lub braku domów z okresu prowadzenia rejestru. Dane pochodzą z wywiadów udzielonych przez współcześnie żyjących mieszkańców wsi, jednakże w kilkunastu przypadkach identyfikacja nie była możliwa, podobnie jak w kilku - nieścisła.
Większość zabudowań i gospodarstw po wysiedleńcach z tzw. Kraju Warty - po ich powrocie z wysiedlenia do rodzinnych domów - została przydzielona (1945 r.) repatriantom z zabużańskich części wsi Mościce Dolne i Górne. Część tych domów została przydzielona również tutejszej ludności z lewego brzegu, co skutkowało tym, że zapisy domowników w rejestrze z 1943 roku - nie odpowiadają w tym względzie stanowi ich zamieszkania z końca lat 40-tych.
Pozostaję z wyrazami szacunku i wdzięczności, łącząc życzenia dalszych sukcesów w działalności Stowarzyszenia.
Antoni Chorąży
Mościce Dolne
P.S. Wszystkich odwiedzających stronę Nekielskiego Stowarzyszenia Kulturalnego, którzy posiadają jakiekolwiek informacje o osobach wysiedlonych w czasie II wojny światowej do ówczesnych gmin: Zabłocie i Tuczna w pow. bialskim (wsie: Mościce Dolne, Sajówka, Zańków, Liszna, Jabłeczna, Krzywowólka, Zabłocie), oraz gminy Sławatycze w pow. włodawskim (osada Sławatycze i kol. Kuzawka) - proszę o kontakt na adres: moscice-oledry@wp.pl
